Ξενάγηση στον εθνικό μας κήπο

εθνικός κήπος

Ξενάγηση στον εθνικό μας κήπο

Ο Εθνικός μας κήπος είναι μοναδικός  στο είδος του, με πλούσιους συμπαγής φυτικούς όγκους, με σκιερά, ελικοειδή μονοπάτια, χωρίς μεγάλα ανοίγματα, με πολλά σημεία έκπληξης.  Όταν το 1837 η  Βασ. Αμαλία έφτασε στην Αθήνα, βρήκε τον τόπο αυτό απογυμνωμένο, χωρίς ίχνος βλάστησης, παρόλο που στην αρχαιότητα η περιοχή φημιζόταν για τους δεντρόκηπους και τα άλση της. Επιθυμία της ήταν να δημιουργήσει ένα κήπο εξωτικό, με πολύ σκιά, με φυτά από όλο τον κόσμο. Η αρχική του έκταση ήταν μόλις τριάντα  στρέμματα,  έπειτα από πολλές σταδιακές απαλλοτριώσεις έλαβε το σημερινό του μέγεθος  το 1852 ( 158 στρέμματα).

Εκείνη την εποχή τίποτα δεν ήταν εύκολο, δεν υπήρχε τεχνογνωσία για ένα τέτοιο έργο, ούτε υπήρχαν τεχνικά μέσα για την μεταφορά, τη  φύτευση, την επιχωμάτωση και τη διαμόρφωση του ανάγλυφου, το διαθέσιμο νερό για άρδευση δεν ήταν πάντα δεδομένο αλλά ούτε και το επιθυμητό φυτικό υλικό. Εκτός από τις εισαγωγές  και τις δωρεές φυτών από το εξωτερικό, η εύρεση ιθαγενών ειδών δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Στην Ελλάδα υπήρχαν μόνο δύο οργανωμένοι χώροι, το  Δημόσιο δεντροκομείο, στο κτήμα Χασεκή (σημερινή Γεωπονική σχολή) και το φυτώριο του γεωπόνου Ορφανίδη που λειτουργούσε απέναντι από την Αγγλική εκκλησία στη Βασ. Αμαλίας.

εθνικός κήπος

Είσοδος στον κήπο από τη λεωφόρο Βασ. Αμαλίας, διακρίνεται το ηλιακό ρολόι. Ο χώρος αυτός αναδιαμορφώθηκε με στοιχεία γαλλικού ρυθμού, το 1928-1930 σε σχέδια του Πέτρου Καλλιγά. Αργότερα μεταφέρθηκε εκεί το ηλιακό ρολόι.

Φυτά κατέφθαναν από διάφορα μέρη του κόσμου, ο βασιλιάς της Αιγύπτου δώρισε φοίνικες,  (Phoenix dactylifera), τη γνωστή χουρμαδιά, η βασίλισσα της Ισπανίας τριανταφυλλιές από τη Γρανάδα, η αυτοκράτειρα της Βραζιλίας, 75 δέντρα και θάμνους που μετεφέρθησαν σε χρόνο ρεκόρ για την εποχή, μέσα σε δύο μήνες. Ο πρίγκιπας της Ορλεάνης δώρισε στο κήπο της Αμαλίας μια Ιτιά κλαίουσα που είχε φυτρώσει δίπλα στο τάφο του Ναπολέοντα, ο Δήμος Σπάρτης χάρισε   300 μοσχεύματα λεμονιάς, πορτοκαλιάς και άλλων οπωροφόρων.

Στις μέρες μας κατεγράφησαν 520 είδη φυτών, από τα οποία τα 102 θεωρούνται γηγενή.

Πολλά φυτά από αυτά που εισήχθησαν τότε εγκλιματίστηκαν και χρησιμοποιούνται ευρέως στη σύγχρονη ελληνική κηποτεχνία, μερικά παραδείγματα είναι ο Ευκάλυπτος, η Ψευτοπιπερια, η Καζουαρίνα, η Ποινσέτια, ο Χειμώνανθος, η Αγγελική, η Ερυθρίνια, ο Στεφανότης, η γλυσίνια, η Μαντεβίλλα κ.α.

Παρόλο που η αρχική  διαμόρφωσή του κήπου αποτελούσε δυτικό πρότυπο,  μέσα στο πέρασμα του χρόνου κατάφερε να έρθει πιο κοντά στο ελληνικό τοπίο. Ο κήπος κατασκευάστηκε σε τρεις χωρικές και χρονικές φάσεις και χωρίς να ακολουθείται  κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο, γεγονός που δεν είναι εμφανές, γιατί παρουσιάζει εικόνα συγκροτημένου κήπου που τον χαρακτηρίζει η ενότητα. Είναι προφανές ότι αυτά τα  175 χρόνια που πέρασαν από την μέρα που φυτεύτηκε το πρώτο δέντρο σε αυτό το κήπο πολλά έχουν αλλάξει  μέσα αλλά και έξω από αυτόν. Και πρώτα από όλα  το φυτικό του  βασίλειο που υπέφερε από ξηρασίες, ζεστά καλοκαίρια, ανέμους, παγωμένους χειμώνες. Αν σκεφτούμε ότι η πλειοψηφία των φυτών εισήχθησαν και δεν ήταν γηγενή, γίνεται αντιληπτό ότι κάποια από αυτά τα είδη δεν κατάφεραν να εγκλιματιστούν, ενώ άλλα κυριάρχησαν και η εξάπλωσή τους έλαβε τη μορφή ανεπιθύμητων ζιζανίων.

 Οι πρώτες αλλαγές κρίθηκαν αναγκαίες το 1923 όταν από ιδιωτικός κήπος χαρακτηρίστηκε δημόσιος και θα έπρεπε να υποστεί βελτιώσεις,  αλλά και μετά την κατοχή έγιναν εργασίες αποκατάστασής του, γιατί ο κήπος είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές.   Όλα τα χρόνια της ζωής του βρέθηκαν άνθρωποι να τον αγαπήσουν και να φροντίσουν για τη βιωσιμότητά του, μέσα σε αυτούς πολλοί εργάτες, κηπουροί, γεωπόνοι που δούλεψαν εκεί με πιο γνωστούς τον  διευθυντή  Ν. Ταμβάκη, τον Η. Παπαθεοδώρου, Ι. Κοντόπουλο.

Ας περιπλανηθούμε όμως στα σκιερά μονοπάτια του να τον γνωρίσουμε καλύτερα:

εθνικός κήπος

Οι Ουασιγκόνιες, αποτελούν το πιο αναγνωρίσιμο σημείο του κήπου. Οκτώ από αυτές φυτεύτηκαν με σπόρο από την ίδια τη Βασ. Αμαλία.

 

εθνικός κήπος

Η πέργκολα της Αμαλίας, μήκους 80 μέτρων και πλάτους 4 μέτρων, με πεσσούς από πωρόλιθο. Καλύπτεται από τριανταφυλλιά μπακσιάνα.

 

Καταγραφή

Το μεγάλο οριζοντιόκλαδο κυπαρίσσι, που λέγεται ότι φύτεψε ο Μπαρώ, ο γάλλος αρχιτέκτονας τοπίου, που εργάστηκε για τη διαμόρφωση του εθνικού μας κήπου.

 

εθνικος κηπος

Στον κήπο έχουν χωροθετηθεί έξι γλυπτά, προτομές του Αριστ. Βαλαωρίτη, Ι. Ευνάρδου, Ι. Καποδίστρια, Ζαν Μωρεάς (Jean Moreas), Δ. Σολωμού, Σπ. Σαμαρά.

 

Ο βράχος της Αμαλίας, στην κορυφή του υπάρχει μαρμάρινη πολυγωνική βάση πάνω στην βρίσκεται σιδερένιο πολυγωνικό κάθισμα, στο οποίο η Αμαλία χαλάρωνε, ατενίζοντας το αττικό τοπίο.

 

Το ισπανικό αναβρυτήριο, βυθισμένος χώρος στο κέντρο του οποίου αναβλύζει νερό. Περιβάλλεται από κυκλική σιδερένια πέργκολα. Κατασκευάστηκε το 1932-33 όταν ο εθνικός κήπος είχε χαρακτηριστεί  δημόσιος.

 

Φυτολάκα, ένα δέντρο που έφτασε στον κήπο από τη Βραζιλία, στη φωτογραφία, έξω από τις σημερινές τουαλέτες του κήπου.

Φυτολάκα, ένα δέντρο που έφτασε στον κήπο από τη Βραζιλία, στη φωτογραφία, έξω από τις σημερινές τουαλέτες του κήπου.

 

Το δωμάτιο με τις γλυσίνιες, διαστάσεων 20μ.Χ20μ. στο βάθος διακρίνεται η σπηλιά, κατασκευασμένη από κροκάλες ασβεστόλιθου.

Το δωμάτιο με τις γλυσίνιες, διαστάσεων 20μ.Χ20μ. στο βάθος διακρίνεται η σπηλιά, κατασκευασμένη από κροκάλες ασβεστόλιθου.

 

Ένα από τα πρώτα θερμοκήπια που κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα, την εποχή του Γεωργίου του Α΄

Ένα από τα πρώτα θερμοκήπια που κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα, την εποχή του Γεωργίου του Α΄

 

εθνικος κηπος

Το κτίσμα αυτό αποτελούσε το ησυχαστήριο της Αμαλίας και το αγαπούσε ιδιαίτερα γιατί της θύμιζε ελβετικό σπίτι, μάλιστα για να ενισχύσει αυτή την αίσθηση της απέξω είχε φυτέψει ένα Έλατο. Σήμερα στεγάζει την Παιδική βιβλιοθήκη.

Μετεωρολογικός κλωβός, που εγκαταστήθηκε στον κήπο το 1930, δωρεά του Κωνσταντίνου Ελευθερουδάκη.

 

Το Βοτανικό μουσείο του κήπου, σήμερα παραμένει κλειστό. Διακρίνεται ο κορμός ενός σπάνιου δέντρου της Κείβης, ceiba casearia.

Το Βοτανικό μουσείο του κήπου, σήμερα παραμένει κλειστό. Διακρίνεται ο κορμός ενός σπάνιου δέντρου της Κείβης, ceiba casearia.

 

Η μεγάλη λίμνη, χαρακτηριστικό σημείο που προσελκύει όλους τους επισκέπτες. Ο κήπος διαθέτει δύο λίμνες και τέσσερις στέρνες που λειτουργούν σαν ταμιευτήρες νερού που διοχετεύουν το νερό για την άρδευση του.

 

20140918_191706

Άνθος κείβης, Ceiba casearia, πάνω στο ρωμαϊκό ψηφιδωτό.

 

20140918_190257

Εντυπωσιακά άνθη ερυθρίνιας, απέναντι από το χώρο της ζωολογικής συλλογής

 

20150331_122556

Ο πετασίτης, εντυπωσιάζει με τη χειμερινή ανθοφορία του

 

20150331_115153

Φυτό ανεκτίμητης αξίας ο κύκας στρεπτόφυλλος, cycas circinalis, που φυλάσσεται, λόγω τις ευαισθησίας του στις χαμηλές θερμοκρασίες. Ζει στον κήπο από την εποχή της Αμαλίας.

Ο Εθνικός μας κήπος έχει χαρακτηριστεί ιστορικός τόπος και αποτελεί μνημείο όχι μόνο φυσικής αλλά και πολιτιστικής κληρονομιάς,  τα διακοσμητικά στοιχεία που περιλαμβάνει, τα δομικά υλικά, ο φυτικός του πλούτος, οι συνθέσεις του, τα υδάτινα στοιχεία, αποτελούν σημάδια πολιτισμού, τεχνικής, παράδοσης, καλλιτεχνικής δημιουργίας, με λίγα λόγια αντανακλούν την ιστορία μας. Οποιαδήποτε παρέμβαση μέσα σε αυτόν δε θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να αλλοιώνει τον ισχυρό χαρακτήρα που διαθέτει, αλλά να στοχεύει στην βιώσιμότητά του και την ιστορική του ανάδειξη.

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου

Κατσογιάννη Σταυρούλα
st.katsogianni@urbanpoint.gr

γεωπόνος-αρχιτέκτων τοπίου