16 Μάι Περιοχή Κυπριάδου, μια πρώην κηπούπολη
Στα πλαίσια του προγράμματος «Καταγραφή και ανάδειξη κτηρίων 19ου και 20ού αιώνα στην Αθήνα» της Monumenta, με υπεύθυνη την Ειρήνη Γρατσία, έγινε καταγραφή της φύτευσης, επιλεκτικά σε οικίες που παρουσιάζουν αξιόλογη βλάστηση στην περιοχή Κυπριάδου.
Στην ομάδα εργασίας συμμετείχαν ο κ. Κώστας Κασσιός, δασολόγος- ομότιμος καθηγητής του πολυτεχνείου, ο κ. Γιάννης Σπαντιδάκης, γεωπόνος – κηποτέχνης, η κα. Σταυρούλα Κατσογιάννη γεωπόνος- αρχιτέκτων τοπίου, η κα Βενετία Ματαλιωτάκη αρχιτέκτων τοπίου.
Έγινε απογραφή της υπάρχουσας βλάστησης, της εδαφοκάλυψης των κήπων, αξιόλογων διακοσμητικών στοιχείων, σκληρών υλικών με στόχο να διεξαχθούν συμπεράσματα για την εξελικτική πορεία των φυτών αλλά και των κήπων αυτών στο χρόνο.
Οι περιβάλλοντες χώροι των κτηρίων που κατεγράφησαν έχουν σχετικά μικρό μέγεθος γύρω στα 300 τ.μ. και παρουσιάζουν κοινά στοιχεία, π.χ εσωτερικά της πρόσοψης του οικοπέδου, παράλληλα με το πεζοδρόμιο υπάρχει παρτέρι, με αναρριχώμενα φυτά που αναπτύσσονται πάνω στο μεταλλικό κιγκλίδωμα του φράχτη, ή θάμνοι που σχηματίζουν διαπερατούς φράχτες σε ύψος που επιτρέπει να είναι ορατός ο κήπος. Παρτέρι υπάρχει συνήθως, παράλληλα με το μονοπάτι που οδηγεί από την καγκελόπορτα του κήπου στην είσοδο της οικίας. Ο κυρίως κήπος όπου υπάρχει δυνατότητα διαμορφώνεται στο πίσω μέρος του σπιτιού, μακριά από τα βλέμματα των περαστικών. Σε αρκετούς κήπους είναι εμφανή τα σημάδια παλαιότερης γεωμετρικής διαμόρφωσης των παρτεριών ή των φυτεύσεων που ακολουθούν τους κανόνες της συμμετρίας, ενώ στους περισσότερους τα φυτά υφίστανται σαν εναπομείναντες μονάδες και δεν αποτελούν κομμάτι κάποιας ολοκληρωμένης κηποτεχνικής σύνθεσης.
Την υφιστάμενη κατάσταση των κήπων, θα μπορούσαμε σε γενικές γραμμές να τη χαρακτηρίσουμε γερασμένη και παραμελημένη. Η βλάστηση δείχνει να υποφέρει λόγω κακών εδαφικών συνθηκών, (συμπιεσμένο έδαφος), ελλιπή ηλιασμό, προσβολών από παθογόνα, έλλειψη ανθρώπινης φροντίδας. Την παρακμιακή αυτή εικόνα συμπληρώνουν πολλά σπορόφυτα που φύτρωσαν στις περισσότερες περιπτώσεις «εκεί που δε τα έσπειραν».
Χρηστικά φυτά, με τη έννοια φυτά που έχουν εδώδιμο μέρος, συναντήσαμε κυρίως λεμονιές, μανταρινιές, ελιές και λίγα αρωματικά φυτά. Το χρώμα και το άρωμα, στον κήπο, συναντώνται περιοδικά ανάλογα την εποχή, δεν γίνεται χρήση ποωδών εποχιακών φυτών. Τα περισσότερα φυτά που κατεγράφησαν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ρετρό, φυτά που χαρακτήριζαν τις αθηναϊκές αυλές και κήπους προηγούμενων δεκαετιών.
Τα φυτά κατατάχτηκαν στις παρακάτω κατηγορίες:
Δεντρώδης βλάστηση
Τα δέντρα που κατεγράφησαν ήταν κυρίως πεύκα, ελιές, λεμονιές, μανταρινιές, μουριές, μουσμουλιές, νεραντζιές, κυπαρίσσια, καζουαρίνες κλπ
Θαμνώδης βλάστηση
Θάμνοι που κατεγράφησαν ήταν κυρίως αγγελικές, λιγούστρα, πυξάρια, ευώνυμα, σκίνα, δεντρολίβανα, νυχτολούλουδα, καθώς επίσης και σεφλέρες, ασπιδίστριες, γιούκα κλπ
Αναρριχώμενα φυτά
Γιασεμί χιώτικο, γιασεμί αράπικο, γιασεμί κίτρινο, γλυσίνια, κισσός, αμπέλοψη, ρυχόσπερμο, πλουμπάγκο.
Εδαφοκάλυψη δεν υπάρχει, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, όπου συναντήσαμε διχόντρα, είδος χλοοτάπητα, μαζί με ζιζανιοτάπητα. Οι περισσότεροι κήποι καλύπτονται από χώμα και διάσπαρτα πάνω στο χώμα υπάρχουν πατήματα (μεγάλες πέτρες ή πλάκες που ορίζουν το μονοπάτι ή το καθιστικό.
Στα πλαίσια της καταγραφής έγινε χρονολόγηση κάποιων δέντρων από τον κύριο Κασσιό, με ειδικό τρυπάνι Pressler. Έγινε διάνοιξη τρύπας στο κορμό του δέντρου, με τη βοήθεια του χειροκίνητου τρυπανιού και αφού έφτασε στον πυρήνα του δέντρου εξήχθη μια στήλη σαν καρότο, όπου πάνω της φαίνονταν τα δακτυλίδια ανάπτυξης. Μετρώντας αυτά τα δακτυλίδια μπορεί να υπολογιστεί η ηλικία του δέντρου.
Η άρδευση γίνεται συνήθως με λάστιχο νερού, αλλά σε μερικούς κήπους συναντήσαμε αυτόματο σύστημα άρδευσης με σταλάκτες. Οι ανάγκες των φυτών σε νερό δεν είναι μεγάλες, λόγω κακής στράγγισης του εδάφους, λόγω σκίασης, λόγω μεγάλης ανάπτυξης του ριζικού συστήματος συνέπεια του ακατάστατου ποτίσματος.
Η έλλειψη διακοσμητικών στοιχείων, επίπλων στον κήπο, δηλώνει ότι οι κήποι δεν χρησιμοποιούνται όπως παλιότερα, λόγω έλλειψης χρόνου των κατοίκων του ή λόγω κακών βιοκλιματικών συνθηκών μέσα σε αυτόν. Ένας ψηλός τοίχος που υψώθηκε από τη διπλανή πολυκατοικία, ή ένα πεύκο που μεγάλωσε, αλλάζουν πολύ τις συνθήκες ηλιασμού, αερισμού, φωτισμού στον κήπο με αποτέλεσμα, ο κήπος να είναι απλά το πέρασμα για την είσοδο στην οικία, ή η θέα από το παράθυρο.
Η καταγραφή των φυτών και των κήπων μαρτυρά στοιχεία, πολιτιστικά, οικονομικά, κοινωνικά για τους κατόχους τους. Είναι φανερό ότι οι κάτοικοι της περιοχής είχαν και έχουν κυρίως αστική καταγωγή, στους κήπους δεν αποτυπώνονται στοιχεία αγροτικής ή λαογραφικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η ελλιπής ανανέωση φυτικών ειδών που θα προσαρμόζονταν στις νέες εδαφοκλιματικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν (λόγω ψηλής δόμησης, σκίασης κλπ), η ελλιπή φροντίδα των φυτών, η έλλειψη της ολοκληρωμένης εικόνας ενός κήπου δείχνουν ότι η περιοχή δεν βρίσκεται σε μια περίοδο ακμής.
Η καταγραφή και η αξιολόγηση του φυτικού υλικού και του κήπου σαν οντότητα, έχει μεγάλη σημασία, ιστορικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, κλιματολογικά. Οι συνθήκες ανάπτυξης των φυτών αλλάζουν μέσα στο χρόνο και βέβαια ενόψει της κλιματικής αλλαγής, θα γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη να χρησιμοποιηθούν είδη που θα προσαρμοστούν αλλά και θα μεταφέρουν στοιχεία της ποικιλομορφίας του μοναδικού αττικού τοπίου στο μέλλον.
Εκ μέρους της ομάδας
Κατσογιάννη Σταυρούλα
Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου
